SAWIKAAN 2004: Datíng

ni Bienvenido Lumbera

Pagtatanghal Sa Salitang Datíng

Sisipiin ko ang ilang bahagi ng aking sanaysay na may pamagat na “Datíng”: Panimulang Muni sa Estetika ng Panitikang Filipino” na lumabas sa dyornal na Lagda (Blg. 1, 1999, pp. 33-42):

Sa ating paglilinaw sa estetika ng panitikang Filipino, may salita tayo na maaaring gawing susi sa pagbubukas ng talakayan tungkol sa mga sangkap ng estetikang nasabi. Iyon ay ang salitang datíng. Noon ay ugat ito na ang ibig sabihin ay ang kaganapan ng paglalakbay mula sa pinanggalingan tungo sa pupuntahan. Hindi pa kalaunan nagsimulang gamitin ang salita sa di-pormal na kumbersasyon upang tukuyin ang impresyong naiiwan sa isang tao ng pagmumukha, bihis, pananalita, at kilos ng isang indibidwal. Halimbawa, ‘Suplada ang datíng ng kaibigan mo.’ Pansinin na ang batayan ng pahayag ay mga larawan at tunog ng mga kongkretong bagay na pumasok sa kamalayan ng nagsasalita sa pamamagitan ng paningin at pandinig.

Kapag nahaharap tayo sa isang likhang-sining, sa ganyan ding paraan pumapasok sa ating kamalayan ang mga katangiang umaakit na magustuhan o ayawan natin ang trabaho ng manlilikha. Ang isang painting, tugtugin, o pagtatanghal ay dumarating sa audience na nakaabang, parang destinasyon sa isang paglalakbay, sa magaganap sa kamalayan nito. Ang kaganapan ng pagsapit ng likha, ang dating ng likha, ay tinutugon ng nagmamasid sa painting, nakikinig sa tugtugin, at nanonood ng pagtatanghal. Sa pagtugon sa dating ng likha, nagbibitiw ang audience ng pahayag ng pagkatuwa, pagkasiya o paghanga. Kapag sinuri natin ang relasyon ng audience at ng likhang dumating, simula iyon ng paglilinaw sa estetika ng nasabing likha.”

Palasak na salita ang datíng . Hinango ito sa kolokyal na kumbersasyon at binigyan ng natatanging kahulugan upang makatulong sa pagpapaliwanag sa bisa ng likhang-sining sa kamalayan ng indibidwal. Kailangang makahanap sa katutubong wika ng mga terminong maglilinaw sa estetika ng likhang-sining ng mga Filipino. Hangga’t hindi iyan nagagawa ng mga kritiko at teorista natin, mangyayaring ang mga pamantayang ipinansusukat sa likhang Filipino ay pamantayang nakalangkap sa mga hiram na dayuhang termino, at angkop lamang sa mga likhang dayuhan.