SAWIKAAN 2004: Tsíka

ni Rene Boy Facunla (aka Ate Glow)

Sa Espanyol, munti o maliit ang ibig sabihin ng chica. Casa chica. Cara chica. Maliit na bahay. Munting mukha. Tumutukoy rin ito sa batang munti, lalaki man o babae. Puwede rin itong term of endearment sa mga matalik na kaibigan—mi chico, mi chica. O pagbati o pangungumusta sa oras ng personal na pagkikita—Ola chica. Sa katotohanan, sa ekspresyong ito nagmula ang pakahulugan ng mga Filipino sa salitang tsika. Pero alam mo naman ang Pinoy, ang galing magpalawig ng mga bagay-bagay. Marami siyang nagagawa pagdating sa badyet, oras, relasyon, at depinisyon. Napapalawak niya ang sakop ng mga kahulugan. Ang bagay na hiniram, hindi nananatiling hiram kundi inaangkin na talaga. Nagiging Pinoy na. O di ba? Tingnan lang natin kung sinong Espanyol ang makakikilala sa nangyari sa kanilang terminong chica na tsika sa Filipino. Hindi na lang basta “munti” o “maliit” ang tsika. Lumawak at lumaki na ito.

Sa ngayon, laganap na ang salitang ito. Walang tsika talaga. Bading man o hindi, gumagamit na nito. Halimbawa, maaaring ganito ang marinig nating paggamit sa tsika:

1. Kapatid, matagal na tayong di tsika.Punta ka naman dito. Tsika tayo.
2. Ate, paano mo nakuha‘ yang account? Wala, tsika lang.
3. Sabi ko, gandahan mo mo‘ yung paper mo, ano ba, tsinika mo naman.
4. Ay, akala ko masungit ka. Tsika-tsika ka rin pala.
5. Anak, tsikahin mo ‘yung bisita, sige na. Ayoko, di ko naman ‘yun katsika.

Tsika 1. Sa una, “kuwentuhan” ang ibig sabihin ng tsika. Kapag malapit na kaibigan o katapatang-loob mo ang isang tao, karaniwan nang bahagi ng inyong pagkakaibigan ang pagkukuwentuhan. Kailangang mag-update kayo ng nangyayari sa buhay ng isa’t isa. O kailangang pagtsismisan ninyo ang mga kaibigan o kakilala. Tsikahan ang tawag dito. Kapag mahilig kang makipagkuwentuhan, tsikador o tsikadora ang tawag sa iyo. Puwedeng palakuwento ka lang talaga, daldalero. Puwede rin namang tsismoso/tsismosa ka na talaga.

Tsika 2. Sa ikalawa, naroon pa rin ang kahulugan ng kuwentuhan pero sa mas tiyak na pakahulugan. Nakuha niya ang account dahil “matsika” o maabilidad sa pakikipag-usap sa kliyente. Maaari rin namang magaling mambola ngunit dito’y ang positibong pakahulugan ang nangingibabaw. Kapag matsika ka, ikaw ay bibo, may tiwala sa sarili, at bukas makipag-ugnayan sa kapuwa tungo sa kapaki-pakinabang na mga layunin.

Tsika 3. Lumilitaw rito ang medyo hindi positibong kahulugan ng “tsika.” Mayroon na ritong elemento ng hindi pagseseryoso sa inaatas na mahalagang gawain. Kung baga, minadali ang pagsulat ng papel. Pinaa. Tsinika. Dito rin lilitaw ang kahulugan ng pagiging bolero ng isang tao. Tsumitsika lamang ito. Nagbibiro. Kapag gustong pawalan ng bisa ang isang nabanggit na pahayag, puwedeng sabihin na “Huwag mong paniwalaan, tsika lang iyon.”

Unang lumitaw ang salitang “tsika” noong kalagitnaan ng dekada otsenta. Kuwentuhan lamang ang ibig sabihin nito noon. Ginamit itong titulo ng programang pang-young adults—ang Chico Chica na prinodyus ng Philippine Children’s Television Foundation, ang prodyuser din ng Batibot. Isa sa mga talent ng Chico Chica si Richard Reynoso na sumikat na mang-aawit din.

Noong kalagitnaan naman ng dekada nobenta, salamat sa Bubble Gang, na-transform ang tsika at ito’y naging “tsiken.” Sa programa sa telebisyon, magpapalabas ng kalokohan ang mga komedyante sa isang segment at magtatapos ito sa sabay-sabay na pagsigaw ng “Tsiken!!” Parang sinasabi na, “Ano ba iyan!” o kaya’y “Joke! Joke! Joke!” Napasok din ang bersiyong “tsikadi” na pagiging friendly ang ibig sabihin. Halimbawa, sa halip na sumunod sa isang seryoso at takdang patakaran, mas iibigin ng kasapi ng grupo ang tsikadi policy o yaong puwedeng mag-adjust sa pangangailangan ng mga kasapi. Kaya hindi “in” ang rabid feminism. Mas gusto halimbawa ni Joi Barrios, peministang iskolar, ang tsikadi feminism o feminism na umaangkop sa pakikisama at value na sinusunod ng mga Filipino at hindi isinunod lamang sa mga feminista ng mga taga-Europa at Estados Unidos. Pinahahalagahan sa ugaling “tsika” o “tsikadi” ang pakikisama at maayos na interpersonal na ugnayan.

Ngunit sandali lamang sumikat ang “tsiken” at “tsikadi” at muling nagbalik o hindi naman nawala ang bukambibig na tsika.

Sa isang poetry reading sa UP, may bumasa ng tula na puro salitang “tsika” lamang ang laman ng taludtod. At naiparating naman ng manunulat ang kaniyang ibig sabihin.

Patunay ang tsika sa pagkamalikhain ng Filipino pagdating sa pagbuo ng bagong bokabularyo. Maaaring hiram lamang ang salita ngunit makikita na ang husay ng Pinoy sa pag-imbento at pagbabagong-bihis sa kahulugan ng salita.

Laganap at bahagi na ng pang-araw-araw na bokabularyo ng mga Filipino ang “tsika” kaya sa palagay ko, nararapat itong tanghaling “Salita ng Taon.” Walang tsika.